Lezing over oorlogservaringen ouders Canadese schrijfster: ‘Je kunt het je nu niet voorstellen’

SINT-MICHIELSGESTEL – Nu de mensen die de Tweede Wereldoorlog nog heeft meegemaakt zo langzamerhand aan het uitsterven is, is het aan een nieuwe generatie om verhalen over die periode te vertellen. De Canadese schrijfster met Nederlandse wortels Roslyn Franken heeft er haar missie van gemaakt het opmerkelijke verhaal van haar ouders te vertellen. Vorige week donderdag was ze in Gymnasium Beekvliet en de leerlingen van het klassen 3 en 4 hingen aan haar lippen.

Door Wim Poels

Het verhaal van Sonja en John Franken, de ouders van Roslyn, is inderdaad indrukwekkend. De Joodse Sonja groeide op in Nederland. Op haar 16e kwam ze terecht in Vught, vanwaar de rest van haar familie werd afgevoerd. Als Roslyn vraagt wie net zo oud is, gaan er heel wat vingers de lucht in. Waar de rest van de familie uiteindelijk in Sobibor belandde en daar vermoord, kwam Sonja terecht bij Philips.

Na een diefstal van een radio werd een pistool op haar gericht. Ze ontkende zonder een spier te vertrekken er iets mee te maken te hebben en er werd een ander neergeschoten. “Als ik had toegegeven of had laten zien dat ik bang was, zou ik zijn neergeschoten”, zei ze later tegen haar dochter toen die vroeg hoe ze daarvoor de moed had gevonden.

Uiteindelijk ontkwam ze niet aan het noodloot en werd ze naar Auschwitz getransporteerd. Drie keer moest ze daar mee naar de gaskamers, drie keer keerde ze terug omdat het gas op is. “Geluk?”, vraagt Roslyn zich af. Dat gelooft ze niet. “Bij een keer zou je dat zeggen, bij twee keer misschien ook nog. ‘It was meant to be’”, stelt ze vast, waarmee de titel van het boek dat ze over haar ouders schreef verklaard is.

Nog een opmerkelijk detail. In de rij in Auschwitz zag ze een vrouw met een identieke tweeling. Omdat ze wist dat de arts Mengele mensonterende experimenten met eeneiige tweelingen deed, liep ze op haar af, nam een kind weg en gaf het aan een andere vrouw. Daarmee redde ze het leven van die kinderen. Jaren later, in 1961, zou ze de vrouw bij toeval nog eens tegenkomen.

Vader John groeide op in Nederlands Indië. Uit zijn jeugd bleef hem altijd blij hoe een Joods meisje voor de klas werd vernederd. Daarna worstelde hij – zelf ook Joods – met de vraag of hij een tweederangs burger was. John werd opgeroepen voor de marine, kwam na drie maanden als krijgsgevangene in een kamp en kreeg daar te maken met bijzonder zware omstandigheden. Hij leerde er overleven. Toen de tweede atoombom die Japan tot capitulatie dwong op Nagasaki viel, was hij er in de buurt. Zijn dood in 2014 kreeg in Canada, waar hij later ging wonen, veel aandacht. Hij werd gezien als de laatste Canadese overlevende van de atoombom.

Want na de oorlog emigreerde John vanuit Nederland naar dat land, omdat hij in Montreal werk in de vliegtuigsector kon vinden. Een collega wist wel een meisje voor hem in Amsterdam. Ze schreven – er bleven in ieder geval 133 brieven bewaard – en na drie maanden vond John dat ze elkaar maar eens in levende lijve moesten zien. Ze trouwden en ‘were meant to be forever together’, aldus Roslyn.

“Het was een heel pakkend verhaal. Je kunt je niet voorstellen wat die mensen meegemaakt hebben”, zeggen leerlingen Wout Leijtens en Maxime van de Hoeven uit Sint-Michielsgestel na afloop. “Je denkt dat het tegenwoordig niet meer kan. Toch zie je nu ook dat er veel gebeurt in bijvoorbeeld Oekraïne en Israël.” De achtergronden kenden ze wel uit de geschiedenislessen, maar uit deze lezing haalden ze toch nog wat wijze lessen.

Al valt daar nog wel wat over te discussiëren. Het levensverhaal van John en Sonja is zonder meer een lezing waard, maar tegelijkertijd klinkt Roslyn soms als een motivatiegoeroe, die af en toe een behoorlijk geloof in de maakbaarheid van het leven lijkt te hebben. “You have a choice”, zegt ze over dappere beslissingen die haar ouders in het leven namen. De spreekstalmeester van dienst had het aan het eind van de lezing al dan niet bewust over de daden van haar ouders “omdat ze geen keuze hadden.”

Roslyn Franken was in Nederland op uitnodiging van het Maurick College, maar koppelde daar een aantal andere lezingen aan vast. “Gisteren was ik bij de Rotary Club in Vught en ben ik daar ook naar het Nationaal Monument geweest. Ik vond het heel bijzonder en emotioneel om op de plek te zijn waar mijn moeder haar familie voor het laatst gezien heeft.”

Inmiddels is een vertaler bezig haar boek in het Nederlands om te zetten. En Franken heeft ook al een script voor een film geschreven, al zoekt ze nog iemand die die daadwerkelijk wil maken. “Dit verhaal is zo belangrijk. Er zijn nog steeds mensen die de holocaust ontkennen. We moeten hiervan leren en het geweld in de wereld stoppen.”

Volgens haar is het toch anders om hier te spreken dan in Canada en de Verenigde Staten, waar ze ook veel lezingen houdt. “De mensen daar weten wel van de oorlog, maar hier betekent het meer. Hier heeft het tenslotte plaatsgevonden.”